„W kalwinizmie Dekalog ma inne brzmienie niż w pozostałych wyznaniach chrześcijańskich. Drugie przykazanie otrzymało w kalwinizmie inne brzmienie niż przykładowo w katolicyzmie czy luteranizmie, a dziesiąte zostało przyjęte w brzmieniu, które faktycznie występuje w Biblii. W związku z tym wyznawcy kalwinizmu nie oddają czci miejscom świętym, przedmiotom kultu, obrazom, relikwiom i figurom. Nie istnieją także dla nich szczególne miejsca święte (np. świątynie dla oddawania czci Bogu).” stosunki-miedzynarodowe.pl
Zajęcie Śląska przez Prusy, z czego nie ucieszyli się katolicy, kalwinom wyszło na dobre. Jako radykalny odłam reformacji większą swobodą wyznaniową mogli dotąd cieszyć się tylko na terenach rządzonych przez Piastów – w Legnicy, Brzegu Wołowie, ale nie we Wrocławiu.
I tu dygresja …
Najstarsza (i jedyna z pochodzenia) polska, królewska dynastia panująca kojarzona jest z katolicyzmem. A tymczasem …
„Warto wspomnieć, że Piastowie aż czterokrotnie zmieniali swoje wyznanie. Wpierw Mieszko I (966) porzucił dawną wiarę pogańską i wszedł w orbitę zachodniej cywilizacji chrześcijańskiej. Kilka wieków później Piastowie Śląscy stworzyli w Legnicy silny ośrodek oświecenia i reformacji, który promieniował myślą intelektualną na ościenne ziemie. Protoplastą tych zmian był Fryderyk II Legnicki (XV/XVI w.). Ostatecznie Piastowie w XVI wieku przeszli na wyznanie luterańskie, zaś w XVII stuleciu na kalwinizm.” tulegnica.pl
W styczniu roku 1742 Fryderyk II podarował kalwinom na miejsce zgromadzeń budynek Głównego Urzędu Podatkowego przy dzisiejszej ulicy Kazimierza Wielkiego (piastowska nazwa …). Dwa lata później rozpoczęto międzynarodową (w Anglii, Szwajcarii, Holandii i miastach niemieckich) zbiórkę pieniędzy na budowę nowego miejsca spotkań kalwińskiej wspólnoty.
Inwestycja trwała cztery lata (1746-1750) ale została gwałtownie przerwana eksplozją Wieży Prochowej w czerwcu 1749 roku (błąd w „Leksykonie architektury Wrocławia” - tam sugeruje się rok 1747). Sporą część prac trzeba było wykonywać od początku. Pierwsze nabożeństwo odbyło się w nowym budynku we wrześniu 1750 roku.
W roku 1817 …
„Gdy wśród ogólnego rozbudzenia religijnego ewangelików niemieckich zbliżała się 300 rocznica reformacji, podnieśli niektórzy teolodzy — wśród nich Schleiermacher — myśl, by pamiątkę trzeciego stulecia reformacji uczcić wzajemnym zbliżeniem Kościoła luterskiego i kalwińskiego.
Było to na rękę rządom tych państw niemieckich, które posiadały ludność ewangelicką obu wyznań i pragnęły jednolitości wyznaniowej. Król pruski, Fryderyk Wilhelm III, wydał więc jako największy z niemieckich monarchów ewangelickich odezwę do wszystkich ewangelików w Niemczech, by wspólnym przyjmowaniem Komunii św. w sposób kompromisowy (na wpół luterski, na wpół kalwiński) w dniu 31 października 1817 stwierdzili, że nie chcą się już dzielić na dwa odrębne Kościoły, ale tworzyć jeden wspólny, ewangelicko-chrześcijański Kościół. Miały też odtąd zbory ewangelickie przyjmować pastorów bez oglądania się na ściślejsze wyznanie. Odezwę przyjęto z zapałem; mieszane wyznaniowe niemieckie kraje ewangelickie oświadczyły się śladem Prus za unią; kraje zaś czysto augsburskie lub czysto i reformowane nie odczuwały potrzeby zmian w swych stosunkach kościelnych.” old.luteranie.pl
I tu kolejna dygresja …
Do pewnego momentu zwolennikiem powstania Kościoła Ewangelickiego Unii Staropruskiej był wspomniany w cytowanym tekście wrocławianin. Kilkanaście lat temu ...
„W dniach 18-20 listopada we Wrocławiu odbędą się międzynarodowe obchody 240 urodzin wybitnego teologa, filozofa, filologa klasycznego – Friedricha Schleiermachera, który urodził się i wychował we Wrocławiu w rodzinie o tradycjach pietystycznych, był także, jako współtwórca reformy pruskiego szkolnictwa, wielkim przyjacielem Uniwersytetu Wrocławskiego – uczelni nowoczesnej, wielonarodowościowej i wielowyznaniowej.” ekumenizm.pl
Wczoraj przypadała 251 rocznica jego urodzin (21 listopada 1768 roku).
Kościół DworskiW roku 1830 kościół otrzymał tytuł Kościoła Dworskiego ("Hofkirche"). Szczęśliwie przetrwał wojnę i już w sierpniu 1945 odbyło się w nim pierwsze nabożeństwo polskiej gminy ewangelicko-augsburskiej.
W listopadzie roku 1947 kościół zyskał wezwanie Opatrzności Bożej. W latach 1994 – 2015 był stolicą biskupią (ks. Ryszard Bogusz).
"Kanzelaltar" i prospekt organowy
Dla kalwinów najważniejsze było znaczenie funkcjonalne budowli – miało być to miejsce modlitwy i spotkań bez miejsca na symbolikę i ozdoby. Wnętrze jest bardzo skromne i oszczędne. W jednonawowej budowli (owal wpisany w prostokąt), przykrytej eliptycznym sklepieniem znalazł miejsce charakterystyczny ołtarz ambonowy („Kanzelaltar”, ambona w kształcie kielicha, zdobiona ornamentami rokokowymi), naprzeciw którego znajduje się prospekt organowy. Zwartą przestrzeń nawy otaczają dwie kondygnacje empor, związanych konstrukcyjnie z murami.
Kościół przykryty jest dachem mansardowym, a wieża – pierwotnie miała być wyższa – namiotowym. Posiada wąską fasadę boniowaną do wysokości pierwszego gzymsu, podziały pionowe akcentują ryzality oraz pilastry z głowicami w porządku korynckim. Portal główny i drzwi są ozdobione w sposób charakterystyczny dla stylu rokoka. Portale i okna ograniczone są opaskami z piaskowca.
Do dziś nieznany jest projektant budowli. Niektórzy uważają, że był nim Johann Boumann Starszy (odpowiadał za przebudowę sąsiedniego pałacu królewskiego), jednak bardziej prawdopodobne jest iż był to miejscowy, wrocławski mistrz budowlany Ernst Gottlieb Kalckbrenner.
Obiekt łączy w sobie elementy późnego „baroku wiedeńskiego” z formami rokoka, charakterystycznymi dla berlińskich budowli czasów Fryderyka. Obiekt stał się wzorem dla wielu kościołów ewangelickich na Śląsku – w Sycowie, Wałbrzychu, czy np. w Rawiczu. Projekt udoskonalony przez Langhansa został modelowym rozwiązaniem zboru ewangelickiego na Śląsku w czasach klasycyzmu (przełom XVIII i XIX wieku).
Pomnik ofiar pierwszej wojny światowej i neobarokowa chrzcielnica z XIX wieku
Polecam "Kościoły Ewangelickie Diecezji Wrocławskiej" (Romuald M. Sołdek i Piotr Oszczanowski, Wrocław 2017) oraz "Architektura doby baroku na Śląsku" (Konstanty Kalinowski, Warszawa 1977).
"Otwarcie wystawy „Wyrzeźbiony Wrocław” niemal w rocznicę wystąpienia Lutra. Ściąga wrocławska - "Hessdenkmal" i reformacja" kunstkamerasudecka.blogspot.com
