„Od chrześcijańskiego antyku do drugiej polowy XI w. pobożność eucharystyczna skupiała się głównie wokół mszy świętej, postrzeganej jako ofiara i dziękczynienie Kościoła, które kapłan składał w imieniu zgromadzonych przed ołtarzem wiernych. Po Komunii świętej niewielką ilość eucharystycznego chleba zachowywano dla potrzeb wiatyku, jednak - jak zostało to już wcześniej powiedziane - przechowywaniu Corpus Domini ad viaticum pro infirmis nie towarzyszyły szczególne formy pobożności. Sytuacja ta ulega istotnej zmianie na przestrzeni XI i XII w., kiedy to pobożność eucharystyczna zaczyna koncentrować się na fakcie rzeczywistej obecności Chrystusa w Eucharystii, trwającej - w wyniku przeistoczenia - również poza liturgią mszy świętej.” (Janusz Nowiński „Ars eucharistica: idee, miejsca i formy towarzyszące przechowywaniu eucharystii w sztuce wczesnochrześcijańskiej i średniowiecznej”)
Przełomem w podejściu do przechowywania Eucharystii stał się zwołany na początku XIII wieku IV Sobór Laterański. Jego postanowienia zaczęto na terenie Śląska i Polski wcielać w życie po synodzie wrocławskim z roku 1248.
"Wilczków (pod Wrocławiem - od. red) – kościół Wniebowzięcia NMP (...) W północnej ścianie prezbiterium umieszczono gotyckie sakramentarium, ujęte obramieniem zwieńczonym łukiem w ośli grzbiet, z przedstawieniem głowy Chrystusa w podłuczu, wsparte na konsoli z przedstawieniem męskiej głowy." medievalheritage.eu
„Jakkolwiek synody legatów w Polsce miały miejsce już w końcu XI w. (od 1075 r.) i w XII w., kiedy to legaci porządkowali kościelne sprawy organizacyjne — informują o tym wzmianki kronikarskie — to jednak same statuty tych zgromadzeń nie zachowały się. Tego rodzaju materiałami dysponujemy dopiero w odniesieniu do synodów z XIII stulecia. Najwcześniejszym jest tutaj synod legata Jakuba Pantaleona, archidiakona z Leodium, odbyty w 1248 r. we Wrocławiu.” (Wojciech Góralski „Statuty synodalne legata Jakuba z Leodium”)
„Dekrety Soboru Laterańskiego IV pojawiają się w polskim prawodawstwie synodalnym już w pierwszej połowie XIII w. Najstarszym zachowanym dokumentem z terenu Polski, zawierającym posoborowe zalecenia odnośnie do przechowywania Eucharystii, są statuty Synodu Prowincjonalnego we Wrocławiu z 1248 r., przeprowadzonego przez legata papieskiego Jakuba z Leodium. W artykule 21: De sacris fontibus, Corpore Christi, de chrysmate et oleo cutstodiantibus sub sera, legat papieski zwraca polskim biskupom uwagę, że ponieważ woda chrzcielna, Sanctissimum Corpus Domini i olej Krzyżma wykradane są na potrzeby praktyk magicznych, dlatego nakazuje, aby na synodach swoich diecezji zarządzili trzymanie Sanctissimum, chrzcielnicy i olejów świętych pod zamknięciem, i w ten sposób uniemożliwili sięganie po nie w tym celu.” (Janusz Nowiński „Ars eucharistica: idee, miejsca i formy towarzyszące przechowywaniu eucharystii w sztuce wczesnochrześcijańskiej i średniowiecznej”)
Tabernakulum i nieużywane sakrarium/sanktuarium w ścianie prezbiterium kościoła w Starym ZamkuJednak wcielanie w życie postanowień trwało następne kilkadziesiąt lat i pierwsze nisze, zamykane kratą lub drzwiczkami, w ścianach prezbiteriów zaczęły pojawiać się od początku wieku XIV.
Później zaczęły powstawać sakraria/sakramentaria wieżowe – a jedno z nich (także jedyne?), podpisane przez twórcę (że jest to „sakrarium”), również znajduje się we Wrocławiu.
Ciąg dalszy nastąpi.
