wtorek, 21 lipca 2020

Historia tabernakulum w Polsce rozpoczęła się w roku 1248, we … Wrocławiu – przez „praktyki magiczne”. Cz. I

Gdy we Wrocławiu odbywał się synod legata Jakuba Pantaleona, od czterech lat biskup Tomasz I budował gotycki chór katedry a Bolesław Rogatka przekazywał władzę nad miastem Henrykowi III Białemu.

Przez pierwsze ponad tysiąc lat chrześcijaństwa Kościół nie potrzebował czegoś takiego, jak tabernakulum.

„Od chrześcijańskiego antyku do drugiej polowy XI w. pobożność eucharystyczna skupiała się głównie wokół mszy świętej, postrzeganej jako ofiara i dziękczynienie Kościoła, które kapłan składał w imieniu zgromadzonych przed ołtarzem wiernych. Po Komunii świętej niewielką ilość eucharystycznego chleba zachowywano dla potrzeb wiatyku, jednak - jak zostało to już wcześniej powiedziane - przechowywaniu Corpus Domini ad viaticum pro infirmis nie towarzyszyły szczególne formy pobożności. Sytuacja ta ulega istotnej zmianie na przestrzeni XI i XII w., kiedy to pobożność eucharystyczna zaczyna koncentrować się na fakcie rzeczywistej obecności Chrystusa w Eucharystii, trwającej - w wyniku przeistoczenia - również poza liturgią mszy świętej.” (Janusz Nowiński „Ars eucharistica: idee, miejsca i formy towarzyszące przechowywaniu eucharystii w sztuce wczesnochrześcijańskiej i średniowiecznej”)

Przełomem w podejściu do przechowywania Eucharystii stał się zwołany na początku XIII wieku IV Sobór Laterański. Jego postanowienia zaczęto na terenie Śląska i Polski wcielać w życie po synodzie wrocławskim z roku 1248. 






"Wilczków (pod Wrocławiem - od. red) – kościół Wniebowzięcia NMP (...) W północnej ścianie prezbiterium umieszczono gotyckie sakramentarium, ujęte obramieniem zwieńczonym łukiem w ośli grzbiet, z przedstawieniem głowy Chrystusa w podłuczu, wsparte na konsoli z przedstawieniem męskiej głowy." medievalheritage.eu


„Jakkolwiek synody legatów w Polsce miały miejsce już w końcu XI w. (od 1075 r.) i w XII w., kiedy to legaci porządkowali kościelne sprawy organizacyjne — informują o tym wzmianki kronikarskie — to jednak same statuty tych zgromadzeń nie zachowały się. Tego rodzaju materiałami dysponujemy dopiero w odniesieniu do synodów z XIII stulecia. Najwcześniejszym jest tutaj synod legata Jakuba Pantaleona, archidiakona z Leodium, odbyty w 1248 r. we Wrocławiu.” (Wojciech Góralski „Statuty synodalne legata Jakuba z Leodium”)

„Dekrety Soboru Laterańskiego IV pojawiają się w polskim prawodawstwie synodalnym już w pierwszej połowie XIII w. Najstarszym zachowanym dokumentem z terenu Polski, zawierającym posoborowe zalecenia odnośnie do przechowywania Eucharystii, są statuty Synodu Prowincjonalnego we Wro­cławiu z 1248 r., przeprowadzonego przez legata papieskiego Jakuba z Leodium. W artykule 21: De sacris fontibus, Corpore Christi, de chrysmate et oleo cutstodiantibus sub sera, legat papieski zwraca polskim biskupom uwagę, że ponieważ woda chrzcielna, Sanctissimum Corpus Domini i olej Krzyżma wykradane są na potrzeby praktyk magicznych, dlatego nakazuje, aby na sy­nodach swoich diecezji zarządzili trzymanie Sanctissimum, chrzcielnicy i ole­jów świętych pod zamknięciem, i w ten sposób uniemożliwili sięganie po nie w tym celu.” (Janusz Nowiński „Ars eucharistica: idee, miejsca i formy towarzyszące przechowywaniu eucharystii w sztuce wczesnochrześcijańskiej i średniowiecznej”) 



Tabernakulum i nieużywane sakrarium/sanktuarium w ścianie prezbiterium kościoła w Starym Zamku

Jednak wcielanie w życie postanowień trwało następne kilkadziesiąt lat i pierwsze nisze, zamykane kratą lub drzwiczkami, w ścianach prezbiteriów zaczęły pojawiać się od początku wieku XIV.

Później zaczęły powstawać sakraria/sakramentaria wieżowe – a jedno z nich
(także jedyne?), podpisane przez twórcę (że jest to „sakrarium”), również znajduje się we Wrocławiu.

Ciąg dalszy nastąpi.