wtorek, 26 stycznia 2021

Encyklopedia sudecka. 100 lat najsłynniejszego sudeckiego słowa. "Každý si kup svého Robota!"

 

Scena Teatru Narodowego w Pradze podczas premiery w styczniu 1921 roku

„Dokładnie 100 lat temu na deskach Teatru Narodowego w czeskiej Pradze wystawiono spektakl „R.U.R.”. To właśnie tam po raz pierwszy padło słowo, które dziś zna każdy – „robot”.

Wówczas nic ono nikomu nie mówiło, bo wymyślił je dramatopisarz Karol Čapek.”





Nie jest to do końca prawda. Karel Čapek pierwotnie wymyślił „labory” i nie byłoby to słowiańskie słowo.

„Když přemýšlel, jak je pojmenovat, napadlo ho zprvu, že by to mohli být laboři (inspirací mu bylo anglické slovo labour, jehož etymologie nás pak zavede hlouběji do latiny, labor – práce, ale také dřina, tvrdost, únava, dokonce bolest), tak úplně však se svým nápadem spokojený nebyl. Svěřil se se svými pochybami staršímu bratru Josefovi, který byl malířem a s kterým už pár věcí napsali společně, takže na jeho názor hodně dal. „‚Tak jim řekni roboti,‘ mumlal malíř se štětcem v ústech a maloval dál. A bylo to,“ popsal to později sám Karel Čapek.” mzv.cz

Można więc powiedzieć, że słowo jest dziełem obu braci. 

 


Karel Váňa jako Drugi Robot podczas styczniowej premiery sprzed 100 lat


Robota po czesku oznacza pracę niewolniczą, pańszczyźnianą, ciężką i przymusową. Robot to więc smutna nazwa, ale proste słowo doskonale przyjęło się na całym świecie. Być może dożyjemy czasów, że roboty będą potrafiły się smucić. Sztuka Karela Čapka miała fundamentalne znaczenie dla rozwoju fantastyki naukowej i była pod wieloma względami prorocza. Także inne jego dzieła nie straciły na aktualności.

„R.U.R” (skrót od Rossumovi Univerzální Roboti) szybko stał się niezwykle popularny w całej Europie i Ameryce Płn. – do 1923 r. publikację Čapka przetłumaczono na trzydzieści języków. Opisana przez niego historia była pionierska – opowiada o fabryce, w której z syntetycznej materii organicznej wytwarza się sztucznych ludzi. To właśnie roboty. Ale nie są to automaty, z jakimi kojarzymy je dzisiaj. To raczej myślące, mające świadomość humanoidy, stworzone ze sztucznych tkanek i krwi. Roboty pracują dla ludzi i z początku wydają się szczęśliwe ze swojej egzystencji. Finalnie jednak dochodzi do ich buntu – maszyny obracają się przeciwko człowiekowi, a w konsekwencji zagłady rasy ludzkiej.” rp.pl

  
Terminator to już tylko rozwinięcie tematu.




Malé Svatoňovice - pomnik słynnych braci



Bracia Karel i Josef Čapek pochodzili z miejscowości Malé Svatoňovice pod Jestřebími horami. Byli synami lekarza i od małego przejawiali zdolności artystyczne. Wkrótce rodzina przeprowadziła się do pobliskiego miasteczka Úpice. Tam bracia rozpoczęli edukację, która zaprowadziła ich – jak się okazuje – do światowej sławy.

 

 Úpice